Το Λενίδι κάποτε...

Του δασκάλου Γιάννη Θ. Κορολόγου. Το Λεωνίδιο σε φωτογραφία του 1954 Κάποιες παλιές φωτογραφίες στο φωτογραφείο του Στέλιου Γκανή...

Του δασκάλου Γιάννη Θ. Κορολόγου.

Το Λεωνίδιο σε φωτογραφία του 1954

Κάποιες παλιές φωτογραφίες στο φωτογραφείο του Στέλιου Γκανή σκανδάλισαν τη μνήμη μου και μ' έφεραν μισό αιώνα πίσω, στη δεκαετία του '50, μαθητής τότε στο οκτατάξιο Γυμνάσιο Λεωνιδίου. Αν και ξεθωριασμένο, από το πέρασμα τόσων χρόνων, το κουβάρι των νοσταλγικών αναμνήσεων, με οδήγησε, χωρίς να το καταλάβω, στο Λενίδι εκείνου του καιρού.

Ένα Λενίδι που είχε το δικό του χρώμα, τις δικές του κοινωνικές κι επαγγελματικές εικόνες, το δικό του τρόπο ζωής και συμπεριφοράς. Ζεστές κι εγκάρδιες οι ανθρώπινες σχέσεις, αυστηροί οι ηθικοί κανόνες, φιλότιμοι και φιλόξενοι οι Λενιδιώτες, πιστοί στην πλούσια Τσακώνικη πολιτιστική κληρονομιά και στις πατροπαράδοτες συνήθειες.

Το Λενίδι ήταν τότε το μορφωτικό, το ιατρικό, το εμπορικό, το διοικητικό κέντρο της Νοτιοανατολικής Κυνουρίας κι ολόκληρης της Τσακωνιάς. Όλοι οι μουλαρόδρομοι από τα γύρω χωριά οδηγούσαν σ' αυτή την κωμόπολη. Ο ένας που κατέληγε στη Σίο έφερνε τους Τυρομελανιώτες, ο άλλος που κατέληγε στο Μύλο ένωνε το Λενίδι με τον Κοσμά, το Παλιοχώρι, τον Άγιο Βασίλη, το Πλατανάκι. Ο άλλος στην πρώτη γέφυρα το ένωνε με τα Πούλιθρα, τα Τσιτάλια, τα Πελετά, τα Πηγάδια και τα άλλα χωριά.

Οι δρόμοι αυτοί έμοιαζαν με αρτηρίες που έδιναν κι έπαιρναν αίμα από το Λενίδι. Ήταν ή μεγάλη καρδιά της περιοχής, μια καρδιά που χτυπούσε όλη την εβδομάδα και πιο έντονα το Σαββατοκύριακο.

Με το ξημέρωμα άνοιγαν τα μαγαζιά που ήταν κατά μήκος της αγοράς. Και δεν ήταν λίγα. Γεμάτα τα ράφια στα εμπορικά από υφάσματα που είχαν πέραση εκείνο τον καιρό, για το ντύσιμο της οικογένειας και για την προίκα των κοριτσιών. Ο Γεώργιος και Σαράντος Λυσίκατος, ο Βασιλάκης Δολιανίτης, ο Γερακίτης, ο Ρουσάλης, ο Βαγγέλης Κυρίος, ο Γιώργος και ο Σταμάτης Ευσταθίου με το ψαλίδι και τον πήχη στα χέρια ήσαν έτοιμοι.

Τα μπακάλικα του Σιώρα ή Ποντίκη, των αδελφών Σιώρα, του Δρεπανιά, του Κολινιώτη ήταν κι αυτά έτοιμα να εξυπηρετήσουν με τ' αγαθά τους ντόπιους πελάτες, μα περισσότερο τους χωριάτες που γι' αυτούς οι ανάγκες ήταν πολλές και οι προμήθειες μεγαλύτερες.

Στα τσαγκαράδικα του Γκέγκα, του Ψουχάρη, του Ζόταλη, του Παπαδήμα, του Πετάκου, του Αντώνη του Κουφού, του Γεωργαντώνη και του Υψηλάντη από πρωί άρχιζε το σφυροκόπημα. Οι αρβύλες με τα καρφιά, οι γυναικείες γόβες, οι μπότες με τις λαστιχένιες σόλες απαιτούσαν όχι μόνο τέχνη, αλλά και δυνατά χέρια.

Το ίδιο δυνατά χέρια απαιτούσαν και τα σιδεράδικα του Γιώργου και του Ηλία Καραχάλιου και των αδελφών Σταυρόπουλου για να φτιάξουν τα σύνεργα της αγροτιάς. Σφυροκοπούσε στο εργαστήριό του και ο Νικολούλιας, ετοιμάζοντας τα χωριάτικα παραδοσιακά σκεύη από λαδερά και καντήλια μέχρι κρησάρες και καβουρντιστήρια του καφέ. Στους φούρνους του Χαλίδα, του Κουρμπέλη και του Τρούμπα ξεφούρνιζαν κιόλας τις πρώτες λαχταριστές κουλούρες με την άσπρη φαρίνα. Για τους χωριάτες ήταν κάτι το ξεχωριστό, το εξαιρετικό, αφού τα κουτσούβελά τους το περίμεναν με αγωνία. Και ο Σάββας δεν έμενε πίσω. Μικρές πυραμίδες οι κουραμπιέδες στόλιζαν τη μοναδική βιτρίνα του μαγαζιού μαζί με τις κρέμες και τις πάστες.

Οι περιβολαραίοι, καβάλα στα γαϊδουράκια τους, τραβούσαν κατά τα περιβόλια, με υποχρεωτική στάση στο περίπτερο του Π. Κουνιά για τσιγάρα ή στον μπάρμπα Δημητρό και στον μπάρμπα Παύλο που με το καλαμένιο πανεράκι τους αποτελούσαν τα κινητά καπνοπωλεία.

Σαν ανέβαινε ο ήλιος μια τριχιά στον ορίζοντα, γέμιζε η αγορά από άλογα και μουλάρια, φορτωμένα με εποχιακές σοδειές, με καυσόξυλα, με χρωματιστά ταγάρια, γεμάτα με "κουμπάνια" της εβδομάδας. Κουμπάνια για τα χωριατόπουλα που φοιτούσαν στο Γυμνάσιο, κουμπάνια για τους νέους και τις νιές που άφησαν τις εστίες τους, από φόβο μήπως τους "πάρουν στο βουνό" οι αντάρτες, βρίσκοντας προστασία και ασφάλεια στο Λενίδι.

Δε χρειάζεται ν' αναρωτηθεί κανένας τι ήθελε όλος αυτός ο χωριατόκοσμος. Το Λενίδι ήταν τότε η μεγάλη φτωχομάνα που έθρεφε κι εξυπηρετούσε όλα τα γύρω χωριά. Για χρόνια πολλά στάθηκε ο αιμοδότης στα αναιμικά χωριά που τα έδερνε η φτώχια και τα βασάνιζε η λαχτάρα.

Άλλοι για ψώνια στα μαγαζιά, άλλοι στο Μονοπώλιο του Μπεκύρου, άλλοι στους γιατρούς Αριστόνη Τροχάνη, Μερικάκη, Ρέππα, Κουμουνδούρο ή Γεωργίτση και στον οδοντογιατρό Τσουμάκη και μετά στο φαρμακείο του Καραμάνου. Άλλοι αντίδικοι ή μάρτυρες στο δικαστήριο για αγροζημιές, άλλοι στο φωτογράφο Μανώλη Γκανή για φωτογραφίες ταυτότητας, άλλοι στο συμβολαιογράφο Γρηγοράκο, άλλοι στις διάφορες υπηρεσίες. Δεν είχαν ανάγκες μόνο οι άνθρωποι, είχαν και τα ζώα τους και σ' αυτό έβρισκαν πρόθυμους τους σαμαρτζήδες Μιχάλη Καττή, Γιώργο Σιώρα και Πετρούλια για τα πεταλώματα και για τις αρματωσιές τους.

Το μεσημέρι οι ταβέρνες του Μιχάλη Μέγα, του Πετρόπουλου, του Γεωργαντώνη, του Ζάκκα, του Κυρίου ή Βαλμά, του Καττή, του Σαντάρμη, του Μαρτσούκου, του Γ. Λάτση και στο Κοίλασο του Μήτσουλα και του Μπαλαχτάρη με τα παραδοσιακά φαγητά εξυπηρετούσαν όλον αυτόν τον χωριατόκοσμο. Ένα-δυο ποτηράκια παραπάνω δεν έβλαφταν, μια και οι περισσότεροι στο γυρισμό θα ήταν καβάλα στο ζώο.

Για μας τους μαθητές το συνηθισμένο στέκι ήταν το βιβλιοπωλείο του Γ. Κουνιά. Σ' αυτό, καθώς και στο βιβλιοπωλείο του Μπούζα, αγοράζαμε κρυφά τις Μεταφράσεις στ' Αρχαία και το Λυσάρι στα Μαθηματικά. Παρέες-παρέες κάναμε μέχρι το Γυμναστήριο το συνηθισμένο απογευματινό περίπατο. Συναντούσαμε το Γιάννη και το Νίκο Ζαραφωνίτη (πατέρα και γιο) που ανηφόριζαν από το πηγάδι κοντά στη γέφυρα, τραβώντας με όλη τη δύναμη το καροτσάκι με τις πήλινες στάμνες για να προμηθεύσουν τα καφενεία με πόσιμο νερό.

Μεριάζαμε υποχρεωτικά, όταν συναντούσαμε το μοναδικό αυτοκίνητο που έκανε τη συγκοινωνία Λενίδι-Πλάκα και Λάκκο. Ήταν το "Μαρμάρα" κι αργότερα ο "Αρτέμονας" του Σωτήρου Τρίκουλη, του Γιώργη Κόκκορη και του Αγγελή Διατσίγκου που έβαζαν μπροστά το όχημα πάντα με τη μανιβέλα. Τα άλλα δύο...τροχοφόρα ήταν το ένα το κάρο του Γαβρίλη που έκανε τις μεταφορές και το άλλο του Βύρωνα με αποστολή να μαζεύει τα σκουπίδια και το αφεντικό του να βάζει τελάλι όπου οι ανάγκες το καλούσαν.

Στις πνευματικές επάλξεις, παρά τα δύσκολα χρόνια, ο γυμνασιάρχης Τζούφης κι αργότερα ο Πιτσαδιώτης με τις σάλπιγγες και τα τύμπανα, μαζί με τους καθηγητές Βουρνάζο, Κατσίγκρη, Διασίτη, Χαρμαντά, Τσιγκούνη, Γιαννούση, Μερμίγκη, Δαματόπουλο και άλλους. Περιμέναμε με λαχτάρα την επιστάτρια, τη γριά Κατερίνα, να χτυπήσει το κουδούνι για διάλειμμα. Μας περίμενε το ζεστό σταφιδόψωμο και φυσικά και η στραγαλού η κυρά-Κατίνα.

Μαζευόμαστε νωρίς στο σπίτι για να προετοιμαστούμε για τα μαθήματα της άλλης μέρας, γιατί μια-δυο ώρες πριν από τα μεσάνυχτα η ηλεκτρική φάμπρικα του Μέμου κατέβαζε το διακόπτη.

Στις προεκλογικές συγκεντρώσεις δίναμε και μείς οι μαθητές το παρόν, θαυμάζοντας τους υποψήφιους Λενιδιώτες βουλευτές που τα έλεγαν τόσο ωραία και παραστατικά. Τους Τροχαναίους, τον Μίχα, το Σκαραντάβο, το Θόδωρο Σαρρή.

Αξέχαστη μου μένει η συγκινητική στιγμή που ο Αριστόνης Τροχάνης, γέρος πια, παρέδωσε την πολιτική σκυτάλη στο γιο του Μιχάλη Τροχάνη πάνω στο μπαλκόνι της Φουστούκενας, στην πλατεία του Ρολογιού.

Θυμήθηκα το Λενίδι στα χρόνια του εμφύλιου πολέμου που περνούσε νύχτες αγωνίας από το φόβο μήπως "το χτυπήσουν οι αντάρτες". Ο λόχος στρατού με διοικητή το λοχαγό Στιβαχτάκη και αξιωματικούς τον ανθυπολοχαγό Κατσικοκέρη και τον έφεδρο Λουμπαρδιά που σκοτώθηκε στο Μύλο, ο λόχος "Κομάντος" με διοικητή τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Γιώργο Σακελλαρίου και αξιωματικό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Γιάννη Ρουσάλη, Λενιδιώτες και οι δύο, και η χωροφυλακή με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Βασίλαρο αποτελούσαν τη φρουρά του, αφήνοντας όμως τη συνοικία του Κοιλάσου αφρούρητη.

Οι ώρες αγωνίας έγιναν ώρες εφιαλτικές, γεμάτες κόλαση και φρίκη τη νύχτα εκείνη της 21ης του Γενάρη το 1949, όταν το Λενίδι, φρουρά και πολίτες, αντιστάθηκε στην επίθεση με νεκρούς και τραυματίες κι από τις δύο μεριές.

Πέρασαν τα δύσκολα, τα σκληρά χρόνια που ήταν γεμάτα χτυποκάρδι και φτώχεια. Τις άσχημες μέρες διαδέχτηκε η χαρά, το γέλιο, η ανακούφιση, τα γλέντια. Το Λενίδι ήταν πάντα μια γελαστή, ανοιχτόκαρδη κοινωνία κι ας στέκονται πάνω του οι σκυθρωποί βράχοι. Δεν έλειψαν ποτέ τα αστεία και τα αθώα πειράγματα με πρωταγωνίστρια την Ελένη Κουνιά ή Βέμπο. Το Λενίδι χρωστά πολλά και στα δύο αδέλφια, τον Νικόλα και το Σωτήρο. Ζώντας το δικό τους κόσμο προκαλούσαν και στη συνέχεια αντιδρούσαν με τα λεγόμενα και τα καμώματά τους, κάνοντας ευχάριστη και διασκεδαστική την ατμόσφαιρα. 

Είσοδος Λεωνιδίου 9-1-1951.Αγιασμός για την έναρξη
των εργασιών διάνοιξης του δρόμου Λεωνιδίου-Άστρους.

Μετά το 1950 η δημιουργική προσπάθεια των Λενιδιωτών αγκάλιασε όλους τους τομείς. Άφθονα τα τσακώνικα προϊόντα στο Λενιδιώτικο κάμπο. Τα καΐκια, διασχίζοντας τον Αργολικό κόλπο, αναζητούσαν κοντινά ή μακρινά λιμάνια προσφοράς και ζήτησης. Κινητές γέφυρες που ένωσαν το Λενίδι με τα νησιά και τον Πειραιά τα επιβατικά πλοία, το "Υδράκι" και το "Νίκη" παλιότερα, το "Νεράιδα" και το "Πορτοκαλής Ήλιος" μετά. Τακτικός επιβάτης σ' αυτά και ο "Μητσάρας" που συνόδευε τα καλάθια με τα "καλούδια".

Τα χρόνια περνούσαν και το αυτοκίνητο έπαιρνε καθοριστική θέση σαν μέσο μεταφοράς και συγκοινωνίας. Έπρεπε και το Λενίδι να βγει από την απομόνωση. Να συνδεθεί με την Αργολίδα, την Αθήνα, την υπόλοιπη Ελλάδα. Ο δρόμος έγινε και τα καΐκια παρέδωσαν τη σκυτάλη στ' αυτοκίνητα. Η τεχνολογική πρόοδος και ο σύγχρονος τρόπος ζωής λίγο άγγιξαν την καρδιά του Λενιδίου.

Η πρωτεύουσα της Τσακωνιάς παραμένει ακόμα γνήσια κι ανόθευτη, κλειδοκράτορας της ιστορίας και της πολιτιστικής της κληρονομιάς, έτσι όπως ανόθευτοι και ακλόνητοι παραμένουν και οι κόκκινοι βράχοι που κρέμονται πάνω της. 

Από το βιβλίο "Αναμνήσεις και Αναδρομές ενός Τσάκωνα"
Έκδοση: Αθήνα 2002