Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946, όπως αποτυπώνονται στην υπηρεσιακή αλληλογραφία της Νομαρχίας και της Χωροφυλακής (Αρχείο Νομαρχ...
Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946, όπως αποτυπώνονται στην υπηρεσιακή αλληλογραφία της Νομαρχίας και της Χωροφυλακής (Αρχείο Νομαρχίας, Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Αρκαδία)
Μιας και αύριο οδηγούμαστε στις κάλπες, και στο προηγούμενο δημοσίευμα ασχοληθήκαμε με τις πρώτες εκλογές του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ευκαιρία είναι να μιλήσουμε για τις πρώτες εκλογές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα τότε βρισκόταν στην άμεση επιρροή των Βρετανών και των Αμερικανών, οι οποίοι δρούσαν ως παρατηρητές, και οι οποίοι κινούσαν τα νήματα της πολιτικής ζωής του τόπου. Αναγωγές με το παρόν δεν εξυπηρετούν σε τίποτε, ούτε είναι δόκιμες οι συγκρίσεις, ωστόσο το διεθνές ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα και οι έμμεσες πιέσεις που υφιστάμεθα από τους εταίρους μας προκαλούν κάποιους αυθόρμητους συλλογισμούς.
Μιας και αύριο οδηγούμαστε στις κάλπες, και στο προηγούμενο δημοσίευμα ασχοληθήκαμε με τις πρώτες εκλογές του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ευκαιρία είναι να μιλήσουμε για τις πρώτες εκλογές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα τότε βρισκόταν στην άμεση επιρροή των Βρετανών και των Αμερικανών, οι οποίοι δρούσαν ως παρατηρητές, και οι οποίοι κινούσαν τα νήματα της πολιτικής ζωής του τόπου. Αναγωγές με το παρόν δεν εξυπηρετούν σε τίποτε, ούτε είναι δόκιμες οι συγκρίσεις, ωστόσο το διεθνές ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα και οι έμμεσες πιέσεις που υφιστάμεθα από τους εταίρους μας προκαλούν κάποιους αυθόρμητους συλλογισμούς.
Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στην Αρκαδία υπάρχει πλούσιο υλικό, αν και αποσπασματικό, το οποίο έχει σωθεί στο Αρχείο της Νομαρχίας, από τις βουλευτικές εκλογές στις 31 Μαρτίου 1946, και το δημοψήφισμα το οποίο ακολούθησε την 1η Σεπτέμβρη του ίδιου έτους για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά. Πρόκειται για υπηρεσιακά έγγραφα της Νομαρχίας, κυρίως για εντολές ενημέρωσης εκλογικών καταλόγων μετά τις εκλογές, οι οποίες καταγγέλθηκαν για νοθεία, και για αντίστοιχου χαρακτήρα έγγραφα της Χωροφυλακής, τηλεγραφήματα κυρίως, στα οποία αποτυπώνεται η βία και η εμφύλια σύγκρουση με αφορμή το δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β’, αλλά και η δράση των ανταρτών στην Αρκαδία, κυρίως στην Κυνουρία.
Ο τρόπος με τον οποίον διεξήχθησαν οι εκλογές και το δημοψήφισμα, η στάση των κομμάτων, η επιρροή των ξένων δυνάμεων και η αντιμετώπιση του ΚΚΕ, ενέτειναν την εμφύλια σύγκρουση που ταλάνισε τον τόπο και έχει σημαδέψει την ελληνική κοινωνία.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ - Ο ΞΕΝΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ
Η εξόριστη κυβέρνηση: Τον Απρίλιο του 1941, είχε γίνει πια φανερό ότι η Ελλάδα θα υπέκυπτε στον Άξονα. Η ελληνική κυβέρνηση και ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ τον Μάιο του ίδιου έτους αρχικά μετέβησαν στο Κάιρο και αργότερα στο Λονδίνο, με την ενθάρρυνση των συμμάχων, οι οποίοι αναγνώριζαν την εξόριστη κυβέρνηση ως τη μόνη νόμιμη ελληνική κυβέρνηση. Ωστόσο, ο βασιλιάς έχανε τη δημοφιλία του στο κατοχικό ελληνικό κράτος, διότι η πρώτη κατοχική κυβέρνηση, την οποία δεν αναγνώριζαν οι σύμμαχοι και τα ουδέτερα κράτη, προκειμένου να αποκτήσει έρεισμα στον ελληνικό λαό, κατήγγειλε με διάγγελμα τον Γεώργιο Β’ ως υπεύθυνο για την εθνική τραγωδία.
Η επέμβαση της Βρετανίας: Το 1945, μετά την απελευθέρωση, παραιτήθηκε η κυβέρνηση Κανελλοπούλου και προκηρύχθηκαν εκλογές, με την επέμβαση της Βρετανίας η οποία πρόσφερε οικονομική ενίσχυση στο ρημαγμένο κράτος υπό τον όρο της διενέργειας εκλογών έως τον Μάρτιο του επόμενου χρόνου και της διεξαγωγής δημοψηφίσματος για το Πολιτειακό (την επιστροφή ή όχι του βασιλιά) έως τον Μάρτιο του 1948. Η κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη ανέλαβε να πραγματοποιήσει τις εκλογές.
Η διενέργεια των εκλογών: Οι εκλογές του 1946 είναι οι πρώτες ύστερα από περίοδο δέκα ετών, αλλά και οι πρώτες μετά τη διάλυση της Βουλής από τον Μεταξά στις 4 Αυγούστου του 1936. Οι Έλληνες προσήλθαν στις κάλπες υπό την επιτήρηση των ξένων παρατηρητών (Γαλλία, Βρετανία και ΗΠΑ) στις 31 Μαρτίου του 1946, ωστόσο οι παρατυπίες δεν έλλειψαν. Εκείνη την περίοδο, υπήρξε κύμα διώξεων εναντίον των φιλικά προκείμενων στο ΕΑΜ Ελλήνων. Το καθεστώς αυτό είναι γνωστό ως «Λευκή Τρομοκρατία» και είχε ως αποτέλεσμα την αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές. Η Δεξιά υποστήριξε ότι η αποχή του ΚΚΕ αποσκοπούσε την απόκρυψη της μικρής τους απήχησης, ωστόσο διώχθηκαν χιλιάδες, καθώς η κυβέρνηση και οι Αρχές εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός και κλιμάκωσαν το κλίμα φόβου και τρομοκρατίας που ίσχυε.
Η Έκθεση των Παρατηρητών ανέφερε ότι οι εκλογές διεξήχθησαν με ηρεμία και σε καλό κλίμα, ωστόσο διαψεύδεται από τα γεγονότα και από την ιστοριογραφία. Το κράτος υπολόγισε ότι η αποχή έφθανε στο 15%, όμως τελικώς η αποχή έφθανε στο 50%, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών και παρατηρήθηκαν εκτεταμένα περιστατικά νοθείας.
Από τις εκλογές, με μεγάλη πλειοψηφία, αναδείχθηκε η Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων, με βασικό κορμό το Λαϊκό Κόμμα –Τσαλδάρης, Γονατάς, Αλεξανδρής- με 55,1% και 205 έδρες από τις 354. Ακολούθησε η Εθνική Πολιτική Ένωσις –Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελλόπουλος- με 19,3% και 68 έδρες και το κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Σοφούλη, με 14,4% και 48 έδρες. Η Βουλή ευνοούσε τα βρετανικά και αμερικανικά συμφέροντα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πληθυσμός της χώρας έφθανε περίπου στα 7 εκατ., και ας θυμηθούμε ότι μόνον οι άνδρες ψήφιζαν, ο πληθυσμός των οποίων υπολογίζεται στα 2 εκατ. Από αυτούς, είχε εγγραφεί το 93% των εκλογέων, και από τους εγγεγραμμένους ψήφισαν 1.107.000, δηλαδή το 60%. Το 40% εκείνων που δεν προσήλθαν στις κάλπες, περιελάμβανε ένα ποσοστό γύρω στο 10% που απείχε για «κομματικούς λόγους». Επειδή η επιτροπή υπολόγισε τη νοθεία στο 2%, συνέστησε την ενημέρωση των εκλογικών καταλόγων στη χώρα, προκειμένου να μην παρατηρηθούν ξανά φαινόμενα νοθείας.
Όπερ εγένετο. Στο Αρχείο της Νομαρχίας υπάρχει ένας ογκώδης φάκελος με την ενημέρωση των εκλογικών καταλόγων όλου του Νομού Αρκαδίας, όπως είχε ζητηθεί από την επιτροπή των παρατηρητών. Η Νομαρχία ζήτησε από τις κοινότητες του νομού να ανανεώσουν τους καταλόγους τους, και έχουν διασωθεί οι απαντήσεις τις οποίες έλαβε από όλα τα χωριά. Οι κατάλογοι ανανεώθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα, με απογραφές κατά τόπους. Το αρχείο περιλαμβάνει χειρόγραφες απαντήσεις από κάθε γωνιά της Αρκαδίας με τον αριθμό των εγγεγραμμένων.
Οι Αρκάδες βουλευτές του 1946: Οι Αρκάδες που αναδείχθηκαν στη Βουλή είναι οι Τσακόπουλος Σπ. (Λαϊκό Κόμμα), Μαρινάκος Ιωάνν. (Λαϊκό Κόμμα), Βαχλιώτης Αθ. (Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων), Μανέτας Θ. (Κόμμα Φιλελευθέρων), Τουρκοβασίλης Θ. (Κόμμα Εθνικοφρόνων), Αποσκίτης Ηλ. (Κόμμα Εθνικοφρόνων), Γιαννόπουλος Δ. (Λαϊκό Κόμμα) και Πετρινός Θ. (Λαϊκό Κόμμα).
Η απόφαση του ΕΑΜ-ΚΚΕ να απόσχει από τις εκλογές και να οδηγηθεί στην ένοπλη σύγκρουση υπήρξε θέμα συζήτησης για πολλές δεκαετίες, ώσπου το 1950 αποφάσισε ότι ήταν λάθος τακτικής. Οπωσδήποτε το συγκεκριμένο ζήτημα δεν είναι δυνατόν να αναλυθεί μέσα στο πλαίσιο ενός άρθρου, ωστόσο επιφυλάσσομαι για τη δημοσίευση στοιχείων για τη δράση του ΕΑΜ στην Αρκαδία, όπως προκύπτουν από τα διασωθέντα αρχεία.
ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 1ΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ ΣΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
Όπως είπαμε, πάγιο αίτημα των Βρετανών, οι οποίοι προσέφεραν οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα, ήταν να ληφθεί απόφαση για το Πολιτειακό, δηλαδή για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου Β’. Για τον λόγο αυτόν θα έπρεπε να διεξαχθεί δημοψήφισμα έως τον Μάρτιο του 1948. Η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη αποφάσισε να διεξαχθεί στο δημοψήφισμα την 1η Σεπτεμβρίου του 1946, με ψήφισμα της Βουλής τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Εν τω μεταξύ, από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο, είχε ολοκληρωθεί η ενημέρωση των εκλογικών καταλόγων, όπως φαίνεται και από τα διασωθέντα υπηρεσιακά έγγραφα της Νομαρχίας Αρκαδίας για τα οποία έγινε λόγος.
Τα ερωτήματα του δημοψηφίσματος ήταν τρία: υπέρ της επανόδου, κατά της επανόδου, υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το αποτέλεσμα ήταν 69% να ψηφίσουν υπέρ της επανόδου, 20% λευκά και υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας 11% και θεωρείται διαβλητό.
Το Λαϊκό Κόμμα, που είχε κερδίσει τις εκλογές, τάχθηκε υπέρ της επανόδου του Γεωργίου Β’, ενώ η Εθνική Πολιτική Ένωση των Γ. Παπανδρέου, Σοφ. Βενιζέλου και Π. Κανελλόπουλου, όπως και οι Φιλελεύθεροι του Σοφοκλή Σοφούλη τάχθηκαν υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το ΚΚΕ, το οποίο είχε απόσχει κατά τις εκλογές, συμμετείχε στο δημοψήφισμα, γεγονός που έδειχνε ανοχή ή νομιμοποίηση εκ μέρους του της πολιτικής κατάστασης.
Ωστόσο, υπήρξαν κατηγορίες για νοθεία, διότι στις αγροτικές περιοχές παρακρατικές ομάδες και άτυπη αστυνομία καθιστούσαν αδύνατη την πολιτική λειτουργία του ΚΚΕ και των όποιων αντιμοναρχικών τάσεων. Ο Θ. Σοφούλης χαρακτήρισε το δημοψήφισμα «στερημένον οιουδήποτε κύρους και αξίας ηθικής, οικτρόν κατασκεύασμα βίας και νοθείας». Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της αντιμοναρχικής τάσης ίσως ερμηνεύεται και ως αντίθεση προς το ΚΚΕ.
Τα έγγραφα: Η υπηρεσιακή αλληλογραφία της Χωροφυλακής όπως σώζεται στα ΓΑΚ Αρκαδίας αποτελείται από τηλεγραφήματα, ως επί το πλείστον, τα οποία επισημαίνουν την ανάγκη για την καλύτερη στελέχωσή της ενόψει του δημοψηφίσματος, εξαιτίας του φόβου και των πολλών πληροφοριών οι οποίες κατέφθαναν στα κατά τόπους αστυνομικά τμήματα που έκαναν λόγο για «ομάδες κομμουνιστών» οι οποίες σχεδίαζαν επιθέσεις και αναταραχές την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα περισσότερα τηλεγραφήματα έχουν ημερομηνία 28/8/1946, δηλαδή τρεις ημέρες πριν από την ημερομηνία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι υπάρχει καταγεγραμμένο περιστατικό επίθεσης «συμμορίας αναρχικών», όπως αναφέρεται, αποτελούμενης από 100 μέλη, κατά του Σταθμού Χωροφυλακής Αγίου Πέτρου, κατά την οποία σκοτώθηκαν τρεις χωροφύλακες και τραυματίστηκαν δύο από τους επτά του Σταθμού, ενώ ο ίδιος λεηλατήθηκε.
Οι πληροφορίες ότι σχεδιάζονταν ταραχές σε όλη την Κυνουρία προκάλεσε την κινητοποίηση των Αρχών. Από το Λεωνίδιο εστάλη τηλεγράφημα στη Διοίκηση Χωροφυλακής Αρκαδίας και από τη Διοίκηση στον πρόεδρο της κυβέρνησης και στα υπουργεία Εσωτερικών, Δημόσιας Τάξης και Στρατιωτικών (28/8/1946), σύμφωνα με το οποίο:
«Καθ’ α ανέφερεν Διοικητής Υποδιοικήσεως Χωρ/κής Κυνουρίας, και εξ υπαρχουσών πληροφοριών, ένοπλοι κομμουνισταί συγκεντρωθώσιν ημέραν Δημοψηφίσματος, εις σημαντικόν αριθμόν, επιτεθώσιν κατ’ εκλογικών τμημάτων Πάρνωνος, εμποδίζοντες ψηφοφορίαν στοπ. Ανάγκη αποσταλή υπολογίσιμος ισχυρά στρατιωτική δύναμις Άγιον Βασίλειον Πλατανάκιον Κοσμά Πελετά στοπ».
Οριστική λύση στο Πολιτειακό δόθηκε τον Δεκέμβριο του 1974, ωστόσο το δημοψήφισμα του 1946 και ο τρόπος διεξαγωγής του, υπήρξε ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στη γενίκευση του Εμφυλίου στην Ελλάδα κατά το έτος 1946-1947. Από τη μια πλευρά, η συντηρητική παράταξη που στήριξε τη μοναρχία έβλεπε τους φόβους της για την ένοπλο αγώνα της Αριστεράς να επιβεβαιώνονται, και από την άλλη το ΚΚΕ με την ανάλυση του Ν. Ζαχαριά για το Δημοψήφισμα που παρέβλεψε το γεγονός ότι και η ίδια είχε συμβάλει στην ανατροπή των ευνοϊκών για εκείνη συσχετισμό δυνάμεων με την αποχή από τις εκλογές του ίδιου χρόνου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αντικατοπτρίζει την πόλωση που οδήγησε στη μακρά εμφύλια διαμάχη.
Γαλανιάδη Εύα
Πηγή: arcadiaportal.gr
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ